Wilhelm Joliet
Die Geschichte der Fliese
|
||||||||||
|
Zaanse Schans
Diverse
molens op de Zaanse Schans Van
een afstand ziet u de wieken al traag draaien met uitgestrekte
weilanden op de achtergrond. Een sereen beeld, maar in de molen
wordt hard gewerkt. Het krakende, zwoegende hout en alle bewegende
onderdelen in de buik van het gebouw vormen een indrukwekkend
schouwspel waarin hout gezaagd wordt of olie, meel, specerijen en
kleurstoffen gemalen worden. De
Zaanse Schans is een woon-werkgebied waarin de 18e en 19e eeuw
herleven. Wandel langs het bakkerijmuseum en geniet van de geur van
vers brood, of kijk even binnen bij het pakhuis waar klompen gemaakt
worden. De kaasmakerij, tinnegieterij en de diverse molens mag u ook
zeker niet missen. De Zaanse Schans is een uniek stukje Nederland,
vol houten huisjes, molens, schuren en werkplaatsen. Een dagje uit
op de Zaanse Schans in Noord-Holland is leuk en leerzaam. (www.dezaanseschans.nl)
„Het bakkerijmuseum is gevestigd in een 17e-eeuws pand. Het stamt uit
1658, was aanvankelijk een woonhuis maar werd in 1753 verbouwd tot
bakkerij. Bijna twee eeuwen, tot 1956, zijn de ovens van de
bakkerij op het Hazepad 11 in Zaandijk in gebruik geweest. Het gehele complex, bestaande uit woonhuis, winkel, bakkerij, meelschuur en
mothok, werd in 1970 vanuit Zaandijk, Hazepad 11 overgebracht
naar de Zaanse Schans. Het bakkerijmuseum werd op 8 juni
1972 geopend door koningin Juliana die als eerste bezoeker haar
handtekening in het gastenboek zette. Het museum is een waar eerbetoon aan het oude bakkersgilde. De
winkelinventaris dateert uit de 19e eeuw en herbergt een scala aan
Oudhollandse lekkernijen en snoepgoed. De bakkerij, compleet met
authentieke stenen zaagseloven, bevat een grote verzameling antieke
voorwerpen voor het bakken van brood en het maken van suikerwerk,
als ook koekplanken, receptenboekjes, koektrommels en beschuitvaten.
Boven de voordeur van de winkel is een houten duijvekater
aangebracht, een bekende Zaanse zoete broodsoort die vooral in trek
is tijdens Kerstmis en Pinksteren. Een ander typisch oud-Zaans
bakkersproduct was de befaamde ‘luilakbol’, een ware tractatie
belegd met radijs, alleen verkrijgbaar op de vroege luilakmorgen, de
dag voor Pinksteren.“ (Peter Roggeveen, Redactie
Oneindig Noord-Holland) Bakkerij
‘In de Gecroonde Duijvekater‘
tot 1970 Hazepad 11 in
Zaandijk
Hazepad in Zaandijk
Smuiger
in het pand ‘In de Gecroonde Duijvekater‘ (bouwjaar: 1753) te
Zaandijk, Hazepad 11 „De smuiger met blauwe bijbeltegels naar de
prentjes van Pieter Schut zat tot de afbraak van het huis in
1970 in dit pand (voormalige bakkerij). De vloer voor de smuiger is
bedekt met marmeren platen, voor de vuurnis ligt een ijzeren plaat
met rooster, waaronder het asgat. De vuurnis is bekleed met (dure)
blauw en paars geschilderde ornamenttegels, de zijstukken met 7x3
tegels zijn afgezet met een marmeren strook, de hoogjes zijn
eveneens van marmer. Het met messing beklede boezemijzer is hier
gebogen (in de Zaanstreek is het boezemijzer vrijwel altijd recht).
Het bovenste gedeelte van de schouw van 15 tegels hoog is onder en
boven afgezet met een hele steenslijst met arabesken in vultechniek,
aan de zijkanten bevindt zich een tegelpilaar met onderin over twee
tegels een allegorische voorstelling van respectievelijk de Hoop
(vrouw met anker en duif op de hand) en de Liefde (vrouw met drie
kinderen). In
1753 vond in dit pand een ingrijpende verbouwing plaats. Toen zal
ook de hier afgebeelde smuiger zijn aangebracht. In 1971 is dit pand
afgebroken en in 1972 weer als bakkerij opge-bouwd in de Zaanse
Schans met de naam In de Gecroonde Duijvekater.“ (Jan
Pluis. BIJBELTEGELS -
BIBELFLIESEN, Münster 1994,
De
schouw is onder afgezet met een hele steenslijst met arabesken in
vultechniek
„De
bijbeltegels met tekst zijn geschilderd naar de prenten uit Toneel ofte Vertooch der Bybelsche Historiën door Pieter Schut
(1659 en latere edities) in de Amsterdamse tegelbakkerij ‘De Twee
Romeinen‘, Prinsengracht (familie van der Kloet).“ (Jan Pluis. De Nederlandse Tegel, Decors en benamingen 1570-1930, Leiden 2013)
1
Pieter H. Schut (Anno 1659), NT 98
2
Pieter H. Schut (Anno 1659), OT 162 Iona van een Visch ingeslockt, wert na 3 dagen weder van hem gespogen op het drooge.
3
Pieter
H. Schut (Anno 1659), OT 23
4 Pieter
H. Schut (Anno 1659), OT 107 Elias Achab
beschuldigende van afgoderije, begeert 2 Ossen om te offeren.
Bakkerijmuseum
‘In
de Gecroonde Duijvekater‘ De bakkerij en de
smuiger zijn in 1970 aan de Zaanse Schans geschonken, door de Zaanse
onderneming Koninklijke Wessanen nv., in 1971 afgebroken en weer
opgebouwd in de Zaanse Schans.
Uithangteken
‘Bakkerij MUSEUM & Snoepwinkeltje In de Gecroonde
Duijvekater‘, Zaanse Schans, Zeilenmakerspad 4.
Voordeur
met houten duijvekater in bovenlicht Duijvekater of deuvekater is een
traditioneel feestbrood, dat voornamelijk in de streek
ten noorden van Amsterdam (Nieuwendam, IJmond en Zaanstreek) wordt gebakken.
Het is een langgerekt ovaal, zoet witbrood, dat rond Pasen,
Pinksteren en met de kerstdagen wordt gegeten. De echte
Noord-Amsterdamse of Zaanse duijvekater is een zogenaamd vloerbrood,
dat wil zeggen op de plaat gebakken, dus niet in een bakvorm. In het
bakkerijmuseum 'In de Gecroonde Duijvekater' op de Zaanse Schans worden duijvekaters van twee
verschillende Zaanse bakkers verkocht, elk volgens eigen recept. Op
twee schilderijen van Jan Steen is een duijvekater afgebeeld. In
veel plaatsen wordt/werd duijvekater alleen met Pasen gegeten. De
naam duijvekater stamt zeer waarschijnlijk af van een restant dialect van het
"oud-Germaans", namelijk Deuvels Kakor = duivelskoek. In Zweden spreekt men bijvoorbeeld nog van
Peppar-Kakor (peperkoek; Kakor is koek of gebak). Volgens sommigen
zou het brood teruggaan op de Germaanse offerbroden die in de vorm van
een schenkel gebakken werden.
"Duivelskoek" verwijst volgens hen naar de vermeende
Germaanse traditie om tegen midwinter een mensenoffer aan de Goden
te brengen, of stukken geroosterd rundvlees en duijvekater als
plaatsvervangend vleesoffer te brengen. De huidige vorm van de
duijvekater verwijst hier nog naar: gelijkend op een
ossenbout/schenkel met aan weerszijden een versiering in de vorm van
een stuk gebeente. Het recept is al vele honderden jaren relatief
onveranderd gebleven, en wijkt voornamelijk af van normaal
vloerbrood in de zin van de bereidingswijze en toevoeging van:
verwarmde roomboter, citroenschil en melk. Opvallend aan de duijvekater is
de zeer dunne, zachte korst, wat suggereert dat het deeg na een
relatief lange voorrijs op hoge temperatuur wordt afgebakken. Menig bakker
beroept zich er op het originele recept in handen te hebben, maar de
historie van de duijvekater is dermate oud dat dit recept of de
originele grondstoffen niet meer voorhanden zijn. De moderne
duijvekater is mogelijk zelfs beter van smaak dan vroeger, aangezien
de maaltechnieken en de "witte" bloemsoorten beter zijn
dan zo'n 100 jaar geleden. Nog niet zo heel lang geleden was dit brood algemeen
bekend, thans nog in enkele Noord-Hollandse plaatsen, vooral in de
Zaanstreek. Kenners geven nog immer de voorkeur aan minstens vijf
dagen oude duijvekater, dun gesneden, bestreken met boter en genuttigd met een kop warme thee. Zij beperken zich daarbij niet
tot Pasen of de kerstdagen. (Wikipedia)
Uitzicht vanaf Zeilenmakerspad via een raam op de smuiger
De
smuiger is een bijzonder schouwtype, dat in Noord-Holland van de
Zaanstreek tot in Westfriesland voorkomt en een nadere beschrijving
behoeft. Het
woord ,smuiger' heeft in de 17e eeuw betrekking op de stookplaats.
In de Zaanstreek is dit ook de benaming voor een bepaald type schouw
dat omstreeks 1700 is ontstaan.
Bij de het weer opbouwen van de van wat ooit een van
de mooiste smuigers van de Zaanstreek was, lijken de tegels van de
zijwangen en de haard verloren te zijn gegaan. De ontbrekende tegels
zijn toen vervangen door bijbeltegels uit Utrecht van ca. 1820, die
in de Zaanstreek niet of nauwelijks voorkomen. Ook de toen dure
ornamenttegels in de haardnis (Hulstbladen, DNT A.01.05.44, p. 222)
zijn vervangen door eenvoudiger ornamenttegels (Alkmaarder sits of
servetster, DNT A.01.05.45, p 222). DTN – Jan Pluis, De
Nederlandse Tegel Decors en benamingen 1570-1930, Leiden 2013
DNT A.01.05.44, Hulstbladen DNT A.01.05.45, Alkmaarder sits
Tegelpilaar met onderin over twee tegels een
allegorische voorstelling van de Hoop (vrouw met anker en duif op de
hand)
Het
bovenste gedeelte van de smuiger is boven afgezet met een hele
steenslijst met arabesken in vultechniek, aan de linker zijkant
bevindt zich een enkele Cupidopilaar.
Het bovenste gedeelte van de schouw is boven
afgezet met een hele steenslijst met arabesken in vultechniek.
Aan
de rechter zijkant bevindt zich een tegelpilaar met onderin over
twee tegels een allegorische voorstelling van de Liefde (vrouw met
drie kinderen)
Aan de rechter zijkant bevindt zich een enkele
Cupidopilaar
Beschrijving van de op afbeelding 25 getoonde bijbeltegels en de overeenkomstige prenten van Pieter Schut
Fotoverantwoording Wikipedia 02 Jan Pluis (11-7-1967), 03-08 Wilhelm Joliet (23-9-2016), 01, 09-25 Bibliografie Jan Pluis, Bibelfliesen
– Bildliche Darstellungen auf niederländischen Wandfliesen vom
17. bis zum 20. Jahrhundert, Münster 1994 Jan Pluis, De
Nederlandse Tegel Decors en benamingen 1570-1930, 3. Auflage,
Leiden 2013 Peter Roggeveen, Verhaal
Hazepad 11, Pand op Zaanse Schans ingericht als bakkerijmuseum
in: Oneindig Noord-Holland, 02 mei 2012 Wikipedia Met dank aan Jan Pluis, Peter Roggeveen en mijn zoon
Norbert.
|
||||||||||
23
