Wilhelm Joliet
                       Die Geschichte der Fliese

Tegelschilders ontleenden hun voorstellingen vaak aan populaire gravures en tekeningen.
Dezen waren alom verkrijgbaar en eenvoudig om te zetten in sponsen. De Romeinse helden van Hendrick Goltzius en de soldaten van Jacob De Gheyn waren bijzonder geschikt voor overname op tegels.
De zogenoemde `poorttegels’ en ‘poorttegeltableaus’ zijn zowel met Romeinse helden van Goltzius als soldaten van De Gheyn gedecoreerd.

Nederlands Tegelmuseum Otterlo

Poorttegels type 1 (poort met basement en met meanders in boogveld)

           
00723                                                                                   00724

           
00726                                                                                    02928

           
02929                                                                                    02930

           
03922                                                                                   04424

           
06978                                                                                    08668

           
10278                                                                                    3445

           
DK 00492                                                                             DK 00477

Poorttegels type 2 (poort zonder basement en met meanders in boogveld)

           
05132                                                                                    05133

           
05135                                                                                   DK 00484

POORTTEGELTABLEAU

Nederlands Tegelmuseum Otterlo, inventarisnummer 00003
Afmetingen: hoogte 520 x breedte 395 mm

Het tegeltableau bestaat uit twee verschillende delen naar de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607.
De bovenste helft komt overeen met de grafiek SPIES-DRAGHER 28, de onderste helft met de grafiek MUSQUETTIER 4.

Titelpagina van het boek ‘Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen’, Jacob De Gheyn, s’ Gravenhage 1607’ (Kopieën uit een boek in de Universiteitsbibliotheek van Bonn).
In dit boek vindt u de grafieken voor de soldatentableaus.

SPIES-DRAGHER 28 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Ten 28. hoe hy hebbende de Spies over thooft in de lincker hant, mits hem selven alreede naer de lincker zijde ghekeeret hebbende, de selfde met de rechter hant aent eynde (voor de tweede hervattinghe) vatten sal.

MUSQUETTIER 4 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Herkenbaer zijn de kruitzakjes aan de gordel.

Rijksmuseum Amsterdam

Rijksmuseum Amsterdam, BK-1955-365

Afmetingen: hoogte 54 cm x breedte 40,7 cm.
Datering: ANNO 1634

Marcus Valerius Corvus. De figuur staat onder een zuilenboog bekroond met een masker en versierd met bloem- en bladornament.

Rijksmuseum Amsterdam, RP-P-OB-10.342

Prent 6 van 8 uit: Hendrick Goltzius “De Romeinse helden”, Haarlem 1586.

Marcus Valerius Corvus (ca. 370-270 v.Chr.), ook wel Corvinus genoemd, was een militair bevelhebber en politicus die diende tijdens de vroege en middenperiode van de Romeinse Republiek. Tijdens zijn carrière, die begon op 23-jarige leeftijd, werd hij zes keer tot consul gekozen. Hij werd twee keer tot dictator benoemd en leidde de legers van de Republiek tijdens de Eerste Samnitische Oorlog. Gedurende zijn carrière bekleedde hij 21 keer de leerstoel Curulië. Volgens de legende werd hij 100 jaar oud.

MUSEUM PRINSENHOF DELFT

Ida C. E. Peelen in Rijks-Museum “Huis Lambert van Meerten” Delft (1922), p. 40:
“Uit de eerste helft van de 17e eeuw dagteekenen de serie van vierentwintig tableaux van ruiters en krijgsknechten boven in de hal, die volkomen getrouw naar de prenten van Jacob II De Gheyn zijn gevolgd, behalve een: de Manlius Torquatus, welke naar de gravure van H. Goltzius gecopieërd is (afb. p. 24).”

De tegeltableaus kwamen uit Huis Lambert van Meerten in de collectie Museum Prinsenhof Delft. Bruikleen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Museum Prinsenhof Delft, LM 976

Rijksmuseum Amsterdam, RP-T-00-547

Prent 5 van 8 uit: Hendrick Goltzius “ De Romeinse helden”, 1586.
Afmetingen plaatrand: hoogte 368 mm x breedte 236 mm.

Titus Manlius Torquatus was een Romeins consul en dictator. Zijn vader, Lucius Manlius, werd in 363 v.Chr. tot dictator benoemd, maar werd het jaar daarop voor het gerecht gedaagd omdat hij zijn dictatorschap onjuist zou hebben vervuld. Een andere aanklacht tegen hem was dat hij zijn zoon vanwege een spraakgebrek uit Rome verbannen zou hebben. Toen Titus hiervan hoorde heeft hij de volkstribuun Lucius Manlius gedwongen de aanklachten in te trekken. Deze actie maakte hem populair onder de Romeinen, en in hetzelfde jaar werd hij gekozen tot tribunus militum. In 361 v.Chr. wist hij een Galliër te verslaan, waarna hij hem zijn torque (halsketting) afnam en die om zijn eigen nek hing. Dit leverde hem de bijnaam Torquatus op.

Museum Prinsenhof Delft, LM 977

SCHUDT 1 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Museum Prinsenhof Delft, LM 978

SPIES-DRAGHER 13 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Museum Prinsenhof Delft, LM 979

SPIES-DRAGHER 5 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Museum Prinsenhof Delft, LM 980

SCHUDT 18 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Museum Prinsenhof Delft, LM 981

SPIES-DRAGHER 27 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Fragmenten van poorttegeltableaus in de collectie Museum Prinsenhof Delft
(voorheen in het Huis Huis Lambert van Meerten Delft)

Museum Prinsenhof Delft LM 1045
Afmetingen: hoogte 26,2 cm x breedte 13 cm.

SPIES-DRAGHER 25 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Museum Prinsenhof Delft 1046
Afmetingen: hoogte 26,5 cm x breedte 13,3 cm.

MUSQUETTIER 5 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Museum Prinsenhof Delft 1047

Afmetingen: hoogte 26,4 cm x breedte 13,2 cm.

<
SPIES-DRAGHER 11 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Museum Prinsenhof Delft 1331

Afmetingen: hoogte 13,5 cm x breedte 26,5 cm.

SCHUDT 23 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Museum Prinsenhof Delft 1332

Afmetingen: hoogte 26,5 cm x breedte 26,6 cm.

j
SCHUDT 5 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Let op: Het Museum Prinsenhof Delft bezit, naast de poorttegeltableaus met soldaten, negentien poorttegeltableaus met ruiters. Van deze negentien tableaus toon ik het volgende als voorbeeld:

LM 997

Rijksmuseum Amsterdam RP-P-OB-10.343

Titus Manlius Torquatus
Prent 7 van 8 uit: Hendrick Goltzius “De Romeinse helden”, Haarlem 1586.
Afmetingen plaatrand: hoogte 368 mm x breedte 236 mm.

Nationalhistorisk Museum Frederiksborg,
Hillerød bij Kopenhagen

In ELSEVIERS TEGELBOEK - Samengesteld door Dr. Anne Berendsen met bijdragen van Marcel B. Keezer, Dr. Sigurd Schoubye, Dr. Jõao Miguel dos Santos Simões en Jan Tichelaar, Amsterdam - Brussel MCMLXV, vond ik op pagina 265 een foto met de volgende aantekening: Tableaus met soldaten uit het slot Frederiksborg bij Kopenhagen.

Nationalhistorisk Museum Frederiksborg, Hillerød bij Kopenhagen

Nationalhistorisk Museum Frederiksborg, Hillerød bij Kopenhagen

Toen ik de directie van het kasteel Frederiksborg te Hillerød bij Kopenhagen om kleurenfoto's van de tegeltableaus vroeg, kreeg ik te horen dat er geen foto's van de tegeltableaus waren gemaakt.
Gelukkig was een medewerker van het kasteelbeheer bereid om met zijn mobiele telefoon een aantal foto's voor mij te maken.
De soldatentegels bevinden zich in een privéwoning op het kasteelterrein.

De tegels zijn zeker een tweede zetting, omdat ze ernstige schade aan de randen vertonen en omdat sommige ervan op een verkeerde plaats in de tableaus zijn geplaatst. De soldatentableaus raakten waarschijnlijk beschadigd toen er in de nacht van 16 op 17 december 1859 brand uitbrak in het kasteel. Daarbij werd het meubilair in het hoofdgebouw verwoest. Na de grote brand werd Frederiksborg met financiële steun van de Deense industrieel Jacob Christian Jacobsen volledig gerestaureerd volgens de plannen van architect Ferdinand Meldahl. In 1878 slaagde Carl Jacobson erin een Nationaal Historisch Museum op te richten.

Nationalhistorisk Museum Frederiksborg, Hillerød bij Kopenhagen

MUSQUETTIER 23 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Nationalhistorisk Museum Frederiksborg, Hillerød bij Kopenhagen

MUSQUETTIER 4 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Nationalhistorisk Museum Frederiksborg, Hillerød bij Kopenhagen

SCHUDT 12 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Nationalhistorisk Museum Frederiksborg, Hillerød bij Kopenhagen

MUSQUETTIER 6 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

 
Nationalhistorisk Museum Frederiksborg, Hillerød bij Kopenhagen

Voor dit ruitertableau heb ik geen grafiek gevonden.

Nationalhistorisk Museum Frederiksborg, Hillerød bij Kopenhagen

MUSQUETTIER 11 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Nationalhistorisk Museum Frederiksborg, Hillerød bij Kopenhagen

MUSQUETTIER 3 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Nationalhistorisk Museum Frederiksborg, Hillerød bij Kopenhagen

SPIES-DRAGHER 31 uit de Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, Jacob De Gheyn, 1607

Geradpleegde Literatuur
Jacob De Gheyn, Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen, ’s Gravenhage 1607
Ida C. E. Peelen Rijks-Museum Huis Lambert van Meerten, Delft 1922
C.H. de Jonge, NederlandseTegels, Amsterdam 1961
Anne Berendsen met bijdragen van Marcel B. Keezer, Sigurd Schoubye, João Miguel dos Santos Simões en Jan Tichelaar, Elseviers Tegelboek, Amsterdam-Brussel 1965
Dingemam Korf, Tegels, Haarlem 1979
Jan Pluis, De Nederlandse Tegel Decors en benamingen 15790-1930, Leiden 2013
Wikipedia

Fotocredits
De foto's van het Rijksmuseum zijn publiek domein.
Alle foto's van Nederlands Tegelmuseum Otterlo, Museum Prinsenhof Delft en Nationalhistorisk Museum Frederiksborg, Hillerød bij Kopenhagen zijn auteursrechtelijk beschermd.

Dankzegging
De foto’s uit het Rijksmuseum Amsterdam mocht ik van internet halen.
Ik wil graag de verantwoordelijke personen uit Otterlo en Delft bedanken voor hun hulp en voor het feit dat ik afbeeldingen in mijn verslag mocht publiceren. Ik wil de heer Jeppe Schmidt bedanken voor de foto's uit Frederiksborg. Graag wil ik Jan Pluis bedanken voor de schat aan informatie.
Zoals altijd wil ik mijn zoon bedanken voor het redigeren en publiceren van het rapport.

Nieuwe literatuur
Ik wil graag wijzen op het boek ‘Ruitertegels 1600-2000' van Jan Pluis, waarin hij ook poorttegels en poorttegeltableaus met ruiters beschrijft en illustreert.

NEDERLANDS TEGELMUSEUM OTTERLO
MUSEUM PRINSENOF DELFT
NATIONALHISTORISK MUSEUM FREDERIKSBORG