Geschichte der Fliese - Nederlandse landschapstegels in Amalienburg

Nederlandse landschapstegels in de keuken van de Amalienburg
in het park van Slot Nymphenburg in München

01
Oostgevel van de Amalienburg, vooraanzicht, François de Cuvilliés, 1734-1739

Het jachtslot Amalienburg is een van de meest waardevolle creaties van de hofarchitectuur en wereldberoemd als juweel van de rococo.

Bouwheer en gebouw
Keurvorst Karl Albrecht van het huis Wittelsbach (1697-1745) gaf de Beierse hofarchitect en ornamentontwerper François de Cuvilliés (1695-1768) de opdracht om een klein paleis voor de fazantenjacht te ontwerpen in het park van Slot Nymphenburg.
Als hofarchitect had François de Cuvilliés al verschillende gebouwen ontworpen en deze met succes afgerond. Hij ontwierp ook het jachtslot Falkenlust bij Brühl (bouwfase 1729-1737) voor Clemens August van Keulen, de jongere broer van Karl Albrecht.
Het rococogebouw van de Amalienburg was een geschenk van keurvorst Karl Albrecht aan zijn vrouw Amalie, met wie hij in 1722 trouwde en die hem zeven kinderen schonk. Maria Amalie (1701-1756) was een dochter van Jozef I, keizer van het Heilige Roomse Rijk.
Vooraanstaande ambachtslieden bouwden de Amalienburg tussen 1734 en 1739, en gerenommeerde interieurontwerpers creëerden meesterwerken van interieurdecoratie onder leiding van François de Cuvilliés.

Ruimte
Vanaf de westelijke ingang komt men in de centraal gelegen Spiegelzaal, gewelfd door een koepel. Aan de zuidkant grenst de Rustkamer en daarachter het Blauwe Kabinet. Van daaruit zijn de Kleedkamer en de Hondenkamer toegankelijk. Aan de noordkant grenzen de Jachtkamer en daarachter de Fazantenkamer aan de Spiegelzaal.
Vanuit de Fazantenkamer komt men in de keuken.

De Amalienburg keuken is uniek in zijn soort. Deze is ontworpen als showkeuken, maar was ook bedoeld als functionele keuken voor het bereiden van maaltijden tijdens Arcadische feesten.
Cuvilliés koos ervoor de keuken in twee gedeelten te verdelen: het werkgedeelte met fornuis,
schouw en buffet, en de aangrenzende open ruimte. Hij bereikte deze scheiding door middel van een manshoge hangende muur, ondersteund door twee pilaren. Deze biedt toegang tot de keukengang links, het buffet rechts en het fornuis in het midden.

Hoewel het halfdonkere werkgebied alleen wordt onderbroken door de afwisseling van effen witte en blauwe tegels op een witte achtergrond, met hier en daar een randtegel in paars, wordt de blik van de bezoeker toch naar de kachel getrokken, ondanks de kleur van de hele ruimte.

Interieurontwerp met Nederlandse faiencetegels
Keurvorst Karl Albrecht nam de voorliefde van zijn vader Maximilian Emanuel voor gedetailleerde tegelbekleding over in de Münchense gebouwen van de Residenz, Pagodenburg en Badenburg, en zijn broer Clemens August in de paleizen in Brühl Falkenlust en Augustusburg, toen hij de Amalienburgse keuken weelderig en vakkundig liet decoreren met witte en meer dan 3000 beschilderde Nederlandse tegels.
Deze tegels, destijds "porcellaine plättgen" genoemd, vertonen een zekere gelijkenis in hun oppervlakte-effect met het zeer gewaardeerde Oost-Aziatische porselein. Ze dragen ook de Beierse kleuren, met hun deels blauwe beschildering op een witte achtergrond.
In de keuken van de Amalienburg zijn er effen wit- en blauw beschilderde tegels op een witte achtergrond. Enkele randtegels hebben een mangaankleurige beschildering op een witte achtergrond. De eetkamer daarentegen is prachtig gedecoreerd met tegeltableaus en bijbel-, landschaps- en herdertegels.

In de keuken vind je Bijbel-, landschaps- en herdertegels. De meeste tegels zijn Bijbeltegels, een paar landschapstegels en slechts een klein aantal herdertegels.
Deze foto toont een wandoppervlak met 32 beschilderde tegels. Er zijn 27 Bijbeltegels, 4 landschapstegels en 1 herdertegel.
Ik zocht naar landschapstegels uit meer dan 100 foto's.
Dit is het resultaat:


04	05	06

07	08	09

10	11	12

13	14


15	16	17


18	19	20

21	22	23


24	25	26

27	28	29


30	31	32

33	34	35

36	37	38

39	40	41

42

Uit welke Nederlandse stad kwamen de landschapstegels? Het is erg moeilijk om de fabrikanten te onderscheiden, omdat Rotterdamse taferelen na 1720-1730 ook in Amsterdam werden geschilderd.

landschaptegels 43
Rotterdam

landschaptegels 44
Amsterdam

Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen landschapstegels uit Rotterdam en Amsterdam?
In Rotterdam zijn de hoorns van de ossenkop lang, en de kleine krullen in de linkeronderhoek van de cirkel zijn kenmerkend voor Rotterdam.
De hoorns van de ossenkop zijn kort op landschapstegels uit Amsterdam naar 1720-1730.

Literatuur
Walter Hege, Die Amalienburg: Rokokojuwel im Nymphenburger Schloßpark, München1939
Jkvr. Carla H. de Jonge, 'Hollandse tegelkamers in Duitse en Franse kastelen', in: Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek, 1959.
Gerhard Hojer, Rokoko: Die Amalienburg im Nymphenburger Schloßpark, München 1986
Ulrika Kiby, „Die Küche der Amalienburg im Schloßgarten von Nymphenburg zu München“ in: KERAMOS, Heft 108, April 1985,
Ulrika Kiby, Die Exotismen des Kurfürsten Max Emanuel in Nymphenburg, Olms Verlag 1990

Dankzegging
Jan Pluis will ik bedanken voor nuttige informatie en correcties.
Ik wil mijn zoon Norbert bedanken voor het redigieren en publiceren van dit rapport.

Wilhelm Joliet Die Geschichte der Fliese

Wilhelm Joliet
Die Geschichte der Fliese