Wilhelm Joliet
                       Die Geschichte der Fliese

Knikkeren (negenkuilen)
De naam negenkuilen geeft al aan dat bij dit spel negen kuiltjes een rol spelen.
Deze kuiltjes zijm in een vierkant gegroepeerd van 3 x 3 kuiltjes. Het middelste kuiltje, de koemi geheten, is iets groter dan de ovrige; die op de hoekpunten gelegen kuiltjes worden stekers genoemd, de restere vier de trekkers.

9144

15926

Knikkeren (notenschieten)
Notenschieten is een volksgebruik in de provincies Drenthe en Groningen rondom Pasen.
Bij het notenschieten is het zaak een reeks walnoten met een stalen of stenen kogel van een lijn af te schieten. Op een zo vlak mogelijke ondergrond, bij voorkeur hard zand, leem, beton of hout, wordt een zo recht mogelijke lijn getrokken met een lengte van zo'n drie à vier meter.

9155

    
13332                                          13551

Knikkeren (stuiken)
Een jongen neemt een aantal knikkers in de hand, een tweede voegt er evenveel bij.
De eerste probeert de knikkers in een in de grond gemaakt kuiltje te gooien. Blijft een even aantal in het kuiltje liggen, dan heeft hij alles gewonnen; zo niet, dan heeftt de medespeler gewonnen. In plaats van een kuiltje in de grond, kan ook hert kuiltje in een hoed worden gebruikt. Juist deze laatste vorm treffen we op tegels aan.

17289

171310

Kolven
Voor het kolven is veel ruimte nodig, bijv. het open veld of ’s winters op het ijs. In de 17e eeuw bestond het kolfveld uit een rechthoekig perk met twee paaltjes (staken).
Men speelde met een kolfstok voorzien van een houten voet en met een van haar vervaardigde bal. De bal werd op een ‘tuitje’ (hoopje zand) gelegd en daar af geslagen.
De bedoeling is de bal in zo weinig mogelijk slagen naar een bepaald punt (kolfpaal) te spelen.

13165 

  
13276                                        13311

13420

13422

Kop (op de kop staan)
Het kind kan letterlijk op het hoofd staan met de benen omhoog en een tijdje zo in evenwicht blijven. Iets moeilijker is het op de handen te staan of zelfs op de handen te lopen. Het op de kop staan kan ook een moment zijn tijdens het kopje duikelen.

13363

 
13340                                       13365

13484

13555

Koten
Een koot (in gebruik als speelgoed) is een van de eerste kootbenen uit de poot van een koe. Koten was een veel gespeeld jongensspel, dat echter in de loop van de 19e eeuw is verdwenen. Bij het koten worden de termen stoof
(= stomp) of kui en schijt gehanteerd om de ligging van een koot aan te kunnen duiden. De stoofzijde van een koot is de bolle zijde, die wel werd voorzien van ingekraste merktekens (kruisje, enkele streepjes). De andere (holle) zijde werd schijt genoemd, omdat dit de achterzijde van de koot in de koepoot is.
De kunst was nu om ervoor te zorgen dat een koot na het gooien stoof (kuis) kwam te liggen. De versregels geven dit aan: „Stoof leid de Koot, je ziet het Chris, en weer dat 't spel gewonnen is."
Ook werd in de schijtzijde van de koot wel een gat geboord, dat met lood werd gevuld om de kans op stoof te vergroten.

5308

9140

9161

9268

13264

13334 (met een hoed voor het gezicht)

13349

13356 (met een hoed voor het gezicht)

13360

13362

13550

13390

Molentje
Een molentje is meestal gemaakt van papier of van dunne stukjes hout of metaal.
Het kindermolentje is al erg oud.
De 16e eeuwse molentjes bestaan vaak uit twee wieken (met aan de uiteinden een vierkante „lepel"), die bovenop een stok zijn gemonteerd; deze stok moest dan ook horizontaal worden gehouden om het molentje te doen draaien.
Naderhand ziet men vrijwel uitsluitend molentjes met 4 of 6 wieken die parallel aan de stok draaien en waarbij de stok dus vertikaal moet worden gehouden.

13315

13417

13141

9147

13351

13355

13318

13376

Paardje spelen
Vele verschillende situaties, die in de praktijk voorkomen (draven, springen, steigeren hinniken) kunnen door de kinderen worden nagespeeld, hetgeen de charme van dit spel bepaalt.

13538

Plassen
Op tegels tussen 1600 en 1900 kan men regelmatig ‘plassertjes’ en ‘kakkertjes’ aantreffen. Vooral in het water plassen geeft de jongen plezier en in het bijzonder als er ‘toevallig’ net een jongen voorbij zwemt.

5356

13507

Pluimbal
Een pluimbal bestaat uit een kurk, die met leer of stof is overtrokken,
met daar bovenop een kring van veren. De tee spelers hebben elk een palet (ovaal of rond houten plankje met handvat) of een raket (met draden bespannen raampje) en spelen daarmee elkar de pluimbal toe.

13278

Polstokspringen
Een polstok is een stevige stok, die word gebruikt om ermee (bijv. om het verst) over een sloot te springen; hij is daarom onderaan meestal voorzien van een verdikking om wegzakken in de modder tegen te gaan. Polstokspringen is nog steeds een geliefde sport op het platteland.

13366

13424

13504

Pop
De pop is in de speelgoedliteratuur het meest beschreven speelgoed. Er is geen speelgoedkollektie of de pop is er min of meer rijk vertegenwoordigd en er zijn heel wat verzamelaars die zich uitsluitend op poppen toeleggen.
Er zijn verschillende soorten poppen: wikkelkindpoppen, poppen met armen en benen, handpoppen en vingerpoppen.

13371

Prentenstalletje

Op de KOG-prent kommt een houtsnede voor waarop twee kinderen voor een stalletje staan met vele verschillende prentjes. In de kinderspelserie komen tegels voor die zijn geschilderd naar de voorloper van deze houtsneden.

13415

Prentje prikken

Bij het prentje prikken of steken stak een kind met eenspeld tussen de blade#zijden van een gesloten boek van een ander kind, dat op willekeurige plaatsen prentjes had gelegd tussen de bladzijden van het boek (het prikkelboekje). Als een prentje was geprikt, mocht dit door het kind worden behouden in ruil voor de speld.
Daarna vond het omgekeerde plaats met het boekje van de ander.

13506

Schaatsen
Schaatsen is altijd voor jong en oud een groot vermaak. Het is dan ook veel afgebeeld op schilderijen, prenten en ook op tegels.
Bij het schaatsen gebruikte men een bezem, stok of pikhaak om elkaar vast te houden.

13291

13400

13429

Schommelen /Touteren
De schommel is de eeuwen door tot in onze tijd een geliefd speelinstrument geweest,
hoewel er is de vorige eeuw in alle toonaarden werd gewezen op het gevaar dat bij schommelen aanwezig was.

5026

 
 9279

13329

13353

 
 13435

13533

Sleetjerijden
werd vooral gedaan op het ijs of in de sneeuw, maar vond ook wel plaats op land of over straat.
Op de tegels treffen we een drietal types sleden aan: duwslee, prikslee en trekslee.
Hiervan is de duwslee, waarin enkele kinderen konden plaatsnemen, wel de grootste. Ook werd de duwslee gebruikt voor het vervoeren van goederen.
De prikslee is bedoeld voor één kind, dat zich met behulp van twee prikstokken kan voortbewegen.
De trekslee kan worden getrokken door een bok of natuurlijk ook door een andere jongen.

5022

5025

5159

13394

13398

13447

13531

13537