Wilhelm Joliet
Die Geschichte der Fliese
|
|
|
De Nederlanden in de 17e eeuw
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden maakte een bloeiperiode door op gebied van handel, wetenschap en kunsten. Ook wat betreft haar politieke en militaire macht (vooral ter zee) nam de Republiek in de wereld een vooraanstaande positie in. Deze bloeitijd, tot uitdrukking gebracht in de metafoor Goude Eeuw, wordt gezien als belangrijke nieuwe fase in de ontwikkeling van de westerse beschaving. Deze metafoor, ontstaan in de negentiende eeuw, is algemeen verbreid, maar heeft ook regelmatig discussie opgeroepen
Het beginpunt van de Gouden Eeuw varieert van 1602, het jaar waarin de VOC opgericht werd, tot 1609, het beginjaar van het Twaalfjarig Bestand. Tot het einde van het bestand in 1621 groeide de economie vrijwel ongehinderd. Tijdens de Dertigjarige Oorlog, die goeddeels samenviel met de tweede fase van de Tachtigjarige Oorlog, was in sommige sectoren sprake van stagnatie, in andere van groei. Na 1648 trok de economie weer aan, vooral voor de nijverheid waren dit zeer voorspoedige jaren
Welke steden hadden tegelbakkerijen in de eerste helft van de 17e eeuw?
Amsterdam: d’Oude Prins, Anjeliersstraat, 1638-1802
Delft: Rouaen, 1602-1735 / De Lampetkan, 1613-1812 / De Vergulde Blompot, 1624-ca. 1700 / De Ham, 1639-voor 1726 / De Dissel, 1640-1701
Harlingen: Schritsen-Raamstraat, 1598-1910 / Kerkbuurt, 1634-1933
Rotterdam: Marktveld, 1609-1633 / Hoogstraat, Den Bergh Sion, 1611-1669 / Oppert, 1613-ca. 1680 / Korte Wijnstraat, 1613-1682 / Goudewagenstraat, ca. 1626-ca. 1716 / Hang, hoek Schrijnwerkersteeg, 1632-1714 / Glashaven, 1638-1732 / Leuvehaven, 1639-1651 / Delftsevaart, ca. 1649-1773 / Hoogstraat bij de Waalsekerk, 1641-1669 / Hoogstraat, Wapen van Dantzich, 1643-1841 / Rijstuin, 1642-1674 / Leuvehaven bij het Nieuwehoofd, 1647-1654? / Delfshaven, Oudehaven, 1641-1716
Utrecht: Maria Bolwerk, 1616-1721 / Achter’t Weystraat, 1642-1844
Afmeting en dikte van tegels in de eerste helft van de 17e eeuw
De 5-duims tegels (circa 130 x 130 mm) zijn algemeen de norm. De dikte van de tegels nam door verbetering van de kleimassa van 17 mm naar 8 mm af.
Opmerking:
Ik ken geen pand waar nog tegels met het decor ‘fruitschaal’ uit de eerste helft van de 17e eeuw aanwezig zijn.
Nederlandse tegels uit de eerste helft van de 17e eeuw met het decor ‘fruitschaal’ in musea
RIJKSMUSEUM AMSTERDAM
01
BK-1955-334.
02
BK-1955-285, hoekmotief: lelie.
03
BK-1955-286A, hoekmotief: lelie.
04
BK-1955-286B, hoekmotief: lelie.
05
BK-1955-286D, hoekmotief: lelie.
06
BK-1955-286E, hoekmotief: lelie, 130 x 130 x 15 mm.
07
BK-1955-218, hoekmotief: meanders.
07
BK-1955-219, hoekmotief: meanders.
08
BK-1955-290D, hoekmotief: ossenkop.
09
BK-NM-11738, hoekmotief: ossenkop, 128 x 128 x 15 mm.
10
BK-1955-290E, hoekmotief: ossenkop.
11
BK-1955-290F, hoekmotief: ossenkop.
12
BK-1955-290B, hoekmotief: ossenkop.
13
BK-1955-290C, hoekmotief: ossenkop.
14
BK-1955-290G, hoekmotief: ossenkop.
MUSEUM ROTTERDAM
15
9094, 128 x 128 x 9 mm.
16
015806, 126 x 128 x 8 mm.
17
000925-1, hoekmotief: lelie, 132 x 132 x 14 mm.
18
000925-2, hoekmotief: lelie, 130 x 130 x 12 mm.
19
000925-3, hoekmotief: lelie, 130 x 130 x 12 mm.
20
000925-4, hoekmotief: lelie, 132 x 132 x 14 mm.
21
005342, hoekmotief: lelie, 402 x 275 x 30 mm, per tegel 130 x 130 mm.
22
015856, hoekmotief: lelie, 133 x 133 x 17 mm.
23
005127-1, hoekmotief: meanders, 17 x 128 x 12 mm.
24
005127-2, hoekmotief: meanders, 127 x 127 x 12 mm.
25
005127-3, hoekmotief: meanders, 128 x 128 x 12 mm.
26
005127-4, hoekmotief: meanders, 127 x 128 x 12 mm.
27
005334, hoekmotief: ossenkop, per tegel 127 x 127 mm.
28
015855, hoekmotief: ossenkop, 129 x 129 x 15 mm.
29
015857, hoekmotief: ossenkop, 127 x 127 x 9 mm.
30
015858, hoekmotief: ossenkop, 128 x 128 x 9 mm.
31
015859, hoekmotief: ossenkop, 129 x 129 x 10 mm.
32
015870, hoekmotief: ossenkop, 125 x 129 x 9 mm.
33
015854, hoekmotief: voluut, 130 x 130 x 17 mm.
Bodemvondsten
In het voorjaar van 2019 deed Archeologie Rotterdam (BOOR) opgravingen op de locatie van de woontoren ‘Cooltower’ aan de Baan. Tot de bodemvondsten behoren een groot aantal fragmenten aardewerk en tegels, misbaksels, delen van een ovenwand en ook een kleiner aantal beschilderde objecten. Op de plek stond de voormalige Rotterdamse tegelbakkerij die bekend staat onder de naam‘De Bloempot’. Deze bakkerij is tussen de 17e en halverwege de 19e eeuw gevestigd tussen de Schiedamsedijk en de Leuvehaven. Zoals in de 17e eeuw gebreukelijk was, was plateelbakkerij de Bloempot een ‘gemengd’ bedrijf waar zovel majolica vaatwerk als wel tegels zijn gemaakt.
34
BOOR Rotterdam.
Gelijmd fragment van majolica schotel met als centrale voorstelling een polychrome fruitschaal op standvoet. Donkerblauwe cassetterand in de stijl van de Wan-li periode, grof geschilderd. Schotel met standring, op proenen gebakken uit het onderzoek Cooltoren. Museum Rotterdam 9717, 250 x 242 x 50 mm
35
BOOR Rotterdam.
Biscuit tegel (124 x 124 x 11 mm) met daarop de aangebrachte nog niet gebakken beschildering uit het onderzoek Cooltoren.
NEDERLANDS TEGELMUSEUM OTTERLO
Het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo bezit 114 tegels met het decor 'fruitschaal'. Hieronder laat ik enkele sprekende voorbeelden zien. De volgorde is afhankelijk van de gebruikte hoekmotieven.
36
01278, in een vierkante omlijsting, hoekmotief: lelie, 128 x 131 x10 mm.
37
03881, hoekmotief: lelie, 134 x 134 x 13 mm.
38
09743, tussen balusters, hoekmotief: lelie, 131 x 132 x 12 mm.
39
01282, hoekmotief: lelie, 130 x 130 x 13 mm.
40
06439, hoekmotief: lelie, 131 x 131 x 15 mm.
41
DK00097, hoekmotief: voluut, 130 x 130 x 15 mm.
42
DK00976, hoekmotief: voluut, 129 x 130 x 12 mm.
43
01263, hoekmotief: meanders, 129 x 129 x 11 mm.
44
15579, hoekmotief: accolades met meanders, 132 x 132 x 12 mm.
45
15583, hoekmotief: bloem, 133 x 133 x 15 mm.
46
03838. hoekmotief: bloem, 133 x 134 x 16 mm.
Literatuur
Jager Ingrid, Nora Schadee (re.),Tegels uit Rotterdam, Rotterdam 2009.
Pluis, Jan, De Nederlandse Tegel, decors en benamingen. Derde, herziene en vermeerde druk. Leiden 2013
P.H.J.I. Ploegaert met bijdragen van S. Ostkamp en J. van Oostveen, Cooltoren. Een opgraving op het terrein van de voormalige plateel- en tegelbakkerij ‘De Bloempot’ aan de Schiedamsedijk. BOORrapporten 674, Rotterdam 2021
Dankzegging
Mijn dank gaat uit naar de medewerkers van de musea in Amsterdam en Rotterdam. De afbeeldingen bevonden zich in het publieke domein.
Een speciale dank gaat uit naar Dr. Johan Kamermans van het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo. Hij gaf mij toestemming om afbeeldingen uit de tegelcollectie te publiceren.
Ik wil mijn zoon Norbert bedanken voor het redigeren en publiceren van het rapport.
Links
Rijksmuseum Amsterdam
Museum Rotterdam
Nederlands Tegelmuseum Otterlo