Grootformaat tegels uit de Delftse plateelbakkerij 'De Grieksche A'
voor Mary Stuart II en Hampton Court


Maria II, Engels: Mary (Londen, 19 mei 1662 – Kensington , 7 january 1695) regeerde als koningin over Engeland en Ierland vanaf 13 februari 1689 en als koningin van Schotland (als Mary II of Scotland) vanaf 11 april 1689 tot aan haar dood. Ze stierf op 32-jarige leeftijd aan de pokken.

Maria, overtuigd protestants, besteeg de tronen van de Britse landen dankzij de Revolution, waarin haar rooms-katholieke vader, Jacobus II., werd afgezet. Maria regeerde samen met haar man en neef, Willem III, die alleen verder regeerde toen zij stierf in 1695. Meestal wordt op die periode teruggekeken als de regering van Willem en Maria. Maria regeerde weinig en was niet erg in politiek geïnteresseerd. Ze liet de regering dan ook vaak over aan haar man. Op de momenten dat Willem meeging op militaire campagnes nam Maria de regering op zich.

De koningin had verschillende geliefde bezigheden die haar culturele invloed kenmerkten: tuinieren, Delfts aardewerk en Chinees porselein. In Azië had de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) een handelsmonopolie en was daarmee de belangrijkste importeur van de exotische en dure goederen uit die regio. Deze producten, waaronder specerijen, zijde, porselein en bloembollen, werden met groot enthousiasme verzameld door de Nederlandse elite, waaronder de koningin. Als het om Delftse faience ging, gaf ze de voorkeur aan werken van de plateelbakkerij ‘De Grieksche A’.
de grieksche a Borstbeeld van faience van Mary Stuart II.

Rijksmuseum Amsterdam, BK-1960-11.
Vervaardiger: plateelbakkerij De Grieksche A.
Eigenaar plateelbakkerij: Samuel van Eenhoorn (vermeld op object).
Merk: onderkant beeld, geschilderd in blauw: ‘SVE (ineen)’.
Datering: ca. 1680 - ca. 1690
Afmetingen: hoogte 32,0 cm × breedte 17,0 cm × diepte 8,0 cm. Grondvlak: breedte 9,0 cm × diepte 8,0 cm


Grootformaat tegels voor de Water Gallery in Hampton Court

In de 17e en 18e eeuw werden tegels in grote hoeveelheden in Nederland geproduceerd.
De Delftse exemplaren voor Hampton Court zijn echter uitzonderlijk vanwege het ongewoon grote formaat van 62 x 62 x 5 cm en de kwaliteit van de decoratie en het onderwerp. De grootformaat tegels zijn beschilderd naar ontwerpen van Daniël Marot.
De tegels zijn geproduceerd voor Maria II in Delft door Adrianus Kocx in de werkplaats ‘De Grieksche A". Het decor is gemaakt ter flankering van een open haard of mogelijk een ingang in de Watergalerij - een Tudor-gebouw in Hampton Court nabij Londen, gerenoveerd door Sir Christopher Wren (1632-1723).
In 1689 verhuisden Koningin Mary II en Willem III van Paleis Het Loo naar het Hampton Court. Het koninklijk paar voerde een ingrijpende herstructurering door en richtte het onlangs uitgebreide paleis in.
Koningin Mary tentoonstelde het grootste deel van haar prachtige collectie in haar eigen paviljoen, de Watergalerij. Deze plek was bedoeld als toevluchtsoord tijdens de wederopbouw van haar appartementen. Grenzend aan de Watergalerij bevond zich ook de 'Delfts Blauwe Kast', een ruimte geheel gewijd aan haar prachtige Delfts Blauw collectie. Helaas bestaat de Watergalerij niet meer. De Grieksche A was een plateelbakkerij in Delft van 1657 - 1818. De bakkerij lag aan de zuidkant van Delft, aan de Lange Geer 44-46, en liep achter door naar Achterom 64.
De plateelfabriek bestond uit verschillende panden. Centraal was de oven, er was een droogzolder, een atelier, een woning voor de meester, een opslagplaats etc. Men noemde het product porselein, hoewel Nederland geen grondstoffen had om porselein te maken. Het was plateel.
Rond 1700 had Delft ongeveer 30 plateelfabrieken waar ongeveer 900 mensen werkten. De helft van de fabrieken had één oven, De Grieksche A behoorde bij de grotere fabrieken en had twee ovens. Alleen De Porceleine Schotel had drie ovens. Een oven werd eenmaal per week gestookt, na het bakken moest de oven afkoelen en geleegd worden. 



Tegels uit Hampton Court in het Rijksmuseum Amsterdam


de grieksche a
BK-KOG-2566

Voorstelling met een vogelkooi, twee muzikanten en drie musicerende putti zittend op een halfronde boog. Binnen het halfrond vier radiaal geplaatste naar het centrum verjongende banden welke samen komen in het hart van de cirkel, dat gevormd wordt door een vrouwenkopje met palmetten in het haar. Tussen de banden hangen druiventrossen.
Hoogte 62,0 cm × breedte 62,0 cm × diepte 5,0 cm.


de grieksche a
Detail van BK-KOG-2566

Drie musicerende putti zittend op een halfronde boog,





 de grieksche a
BK-KOG-2567

Voorstelling met een kroon rustend op het halfronde gedeelte van een symmetrisch ornamentaal bandwerk. Onder de kroon zweeft op wolken een trompetblazende vrouwenfiguur. Aan de trompet hangt een standaard met het gekroonde spiegelmonogram WR (Willem Rex). Borstbeeld vanWillem III met naar rechts gewend hoofd. Boven hem houden twee trompetblazende cupiodo’s een lauwerkrans. Te zien in zaal 2.22. De tegel zit samen in een frame met BK-KOG-1681.

Let op: Een tegel met dezelfde afbeelding bevindt zich in het Metropolitan Museum of Art New York onder het inventarisnummer 64.101.389.
de grieksche a Willem Hendrik van Oranje (1650 – 1702), in Nederland veelal aangeduid als stadhouder koning Willem II, was een soervereine prins van Oranje van het huis.
Oranje-Nassau sinds zijn geboorte. Vanaf 1672 bestuurde hij als stadhouder Willem III van Oranje Holland, Zeeland en Utrecht, sinds 1675 ook Gelre, Zutphen en Overijssel, en ten slotte sind 1696 ook Drenthe, in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.Vanaf 1689 regeerde hij ook als koning Willem III over Engeland, waartoe ook Wales en Ierland behoorde. Hij was ook koning van Schotland, daar stond hij bekend als Willem II.
Op de Britse Eilanden regeerde Willem samen met zijn vrouw, Maria II, tot haar dood op 7 januari 1695 (Juliaanse jaartelling 28 december 1694).


 


de grieksche a
Detail van BK-KOG-256E

Een trompetblazende vrouwenfiguur zweeft op wolken. Aan de trompet hangt een standaard met het gekroonde spiegelmonogram WR (Willem Rex).  




 
BK-KOG-2568

Voorstelling van twee vrouwen aan weerszijden van een vaas. Onder de vaas hangt een drielobbig kleed met drie kwasten. De vaas staat op een hoog voetstuk en heeft twee grote oren.
Twee pilasters worden bekroond door een masker met een vaas vol vruchten.
Hoogte 62 cm × breedte 61,5 cm.

Let op: Een tegel met dezelfde afbeelding bevindt zich in het Designmuseum Kopenhagen onder het inventarisnummer 26/1955.


de grieksche a
Detail van BK-KOG-2568

de grieksche a
Detail van BK-KOG-2568

Voorstelling van twee vrouwen aan weerszijden van een vaas. De vaas staat op een hoog voetstuk en heeft twee grote oren.
Op de vaas zie je putti met een geit, een symbool van de herfst.  



de grieksche a
BK-KOG-1680

Voorstelling met ter weerzijden een trommelslager n een trompetblazer. Aan de fanfare trompet hangt een standaard met het gekroonde spiegelmonogram WR (Willem Rex). Aan de bovenkant een symmetrisch ornament van voluten en bladranken met twee medaillons. In het onderste gedeelte van de tegel een medaillon met spelende putti.
Hoogte 62 cm x breedte 62 cm..


de grieksche a
Detail van BK-KOG-1680

Voorstelling van een trommelslager.



de grieksche a
Detail van BK-KOG-1680T

Trompetblazer, aan de fanfare trompet hangt een standaard met het gekroonde spiegelmonogram WR (Willem Rex).



de grieksche a
Detail van BK-KOG-1680K

Kinderspel ‘Handjeplak’. Hier staat een puttoo voorovergebogenmet het hoofd in de schoot van een zittende putto. Achter hem staan enkele andere putti waarvan er één een klap geeft op de rug van de voorovergebogen putto, die dan moet raden wie de klap heeft gegeven. Als de juiste naam wordt geraden, worden der rollen van deze beide putti verwisseld. 





 de grieksche a
BK-KOG-1681

Tegel met een medaillon waarin Willem III als Romeinse keizer te paard. In de bovenste hoeken van de tegel lijst met vogels. De lijst wordt gedragen door kariatiden. In het onderste gedeelte van de tegel staan twee bloemenmanden..
Te zien in zaal 2.22. De tegel zit samen in een frame met BK-KOG-2567.



de grieksche a
Detail van BK-KOG-1681M

Medaillon waarin Willem III als Romeinse keizer te paard. 




 de grieksche a
BK-1955-73

Voorstelling van een driepas met vaas op eeen hangend kleedje. De driepas wordt omgeven door een cartouche met acanthusbladeren. Een vogel zittend op de cartouche ter weerszijden van de driepas.
Hoogte 61,5 cm x breedte 31,2 cm x diepte 5 cm.

Let op: De tegel heeft de breedte van de eerder getoonde tegels en, bij 31,2 cm, de helft van de hoogte. Het is onduidelijk wat het eerdere gebruik ervan was en of het afkomstig was van HamptonnCourt..



de grieksche a
Detail van BK-1955-73

Op de rijk versierde vaas zijn zeewezens te zien. 







 Tegel uit Hampton Court in het Museum Prinsenhof Delftt

  de grieksche a
Collectie-Nr. LM 2165Me

Merk: B (achterkant); AK (voorkant, rechtsonder)
Afmetingen: 62 x 62 cm
Collectie Lambert van Meerten. Bruikleen Rijksdienst voor Cultureel Erfgoeded.

 

de grieksche a
Detail van LM 2165 5T







Tegel uit Hampton Court in het Designmuseum Kopenhagen



de grieksche a
Designmuseum Danmark, Mus. nummer 26/1955 (Photo: Pernille Klemp)
Hoogte 64 cm, breedte 62 cm.

de grieksche a Gedecoreerd in twee kleuren blauw, een lichtere en een donkerdere, en met contouren in bijna zwart. Decoratief motief van een barokke urn op een voetstuk, geflankeerd door twee vrouwenfiguren in gedrapeerde kostuums en gevederde hoofdtooien. Afgezien van dit motief één paar pilasters met daartussen zorgvuldig getekende regentschapsornamenten, met daartussen manden met fruit vastgebonden met slingers.Gedecoreerd in twee kleuren blauw, een lichtere en een donkerdere, en met contouren in bijna zwart. Decoratief motief van een barokke urn op een voetstuk, geflankeerd door twee vrouwenfiguren in gedrapeerde kostuums en gevederde hoofdtooien. Afgezien van dit motief één paar pilasters met daartussen zorgvuldig getekende regentschapsornamenten, met daartussen manden met fruit vastgebonden met slingers.


Let op: Een tegel met dezelfde afbeelding bevindt zich in het Rijksmuseum Amsterdam onder het inventarisnummer BK-KOG-2568. 






Tegel uit Hampton Court in het Victoria en Albert Museum London

  de grieksche a
C.13-1956

Tegel uit de Queen Mary’s Watergalerij in Hampton Court, tentoongesteld in het V&A South Kensington, kamer 54.
Hoogte 61,0 cm x bredte 61,0 cm.

In blauw ingeschreven met AK voor Adrianus Kocx (overleden 1701 in Delft). Medaillon met spelende putti. Aan de bovenkant van de tegel een symmetrisch ornament van voluten en bladranken met aan weerskanten een portret in een medaillon. Ter weerszijden een trommelslager en een trompetblazer. Aan de trompet hangt een standaard met het gekroonde spiegelmonogram WR (Willem Rex).
De Queen Mary's Watergallerij in Hampton Court was behangen met kolommen van elk vier tegels, ongeveer 62 cm breed en ongeveer 248 cm hoog. De tegel met het inventarisnummer C.13-1956 maakt indruk met het decoratieve raamwerk van acanthus en bandwerk.

Let op: Een tegel met dezelfde afbeelding bevindt zich in het Rijksmuseum Amsterdam onder het inventarisnummer BK-KOG-1680.


de grieksche a
Detail van C.13-1956 
Tegel uit Hampton Court in het Metropolitan Museum of Art New York

de grieksche a
Inventaris nummer 64.101.389
Te zien in The Met Fifth Avenue in Gallery 509

Kroon met hermelijn rustend op het halfronde gedeelte van een symmetrisch ornamentaal bandwerk. Onder de kroon zweeft op wolken een trompetblazende vrouwenfiguur. Aan de trompet hangt een standaard met het gekroonde spiegelmonogram WR (Willem Rex).
Borstbeeld vanWillem III. met naar rechts gewend hoofd. Boven hem houden twee trompetblazende putti een lauwerkrans.

Let op: Een tegel met dezelfde afbeelding bevindt zich in het Rijksmuseum Amsterdam onder het inventarisnummer BK-KOG-2567.



de grieksche a
Detail van Inventaris nummer 64.101.389
Opvallend is de uitmuntende schilderstijl van de grootformaat tegels van de Delftse plateelbakkerij De Grieksche A, eigenaar Adrianus Kocx.



de grieksche a
Achterkant van inventarisnummer 64.101.389 
Grafiek van Daniël Marot, waarnaar de grootformaat tegels zijn geschilderd

Daniël Marot (Parijs, 1660/1661 – Den Haag, 4 juni 1752) was een als Fransman geboren graveur, dessinateur en architect. Hij is degene die de Lodewijk XIV-stil in de Noordelijke Nederlanden en Engeland introduceerde. Marot is verder bekend wegens zijn gravures, die zijn gebruikt voor behang- en meubelontwerpen.
Marot was en een van de vele hugenoten die na de opheffing van het edict van Nantes naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden vluchte. Hij kwam in dienst van koning-stadhouder Willem III en de Friese stadhouders. Hij ontwierp interieurs, gebouwen en tuinen, zoals bijvoorbeeld Hampton Court Palace en Palais Het Loo. In 1686 vestigde Marot zich in Den Haag, in 1694 trok hij naar Londen, op uitnodiging van koning-stadhouder Willem III. In 1709 werd hij tot Nederlander genaturaliseerd.Vanaf 1720 tot zijn dood woonde hij in een huis aan het Noordeinde in Den Haag dat hij in die periode heeft verbouwd. Daar is de keuken, zijn salon, de gang met geornamenteerd plafond en de tuin bewaard gebleven.



de grieksche a
Rijksmuseum Amsterdam, objectnummer RP-P-1964-3030
Plaatrand: hoogte 33,3 cm × breedte 19,9 cm.

Prentmaker (vermeld op object), naar eigen ontwerp (vermeld op object) en uitgever Daniël Marot (I).
Twee panelen zijn van elkaar gescheiden door een brede strook. Uit serie van 6 bladen, waarvan 4 bladen met de vier elementen en twee bladen waarop telkens twee verticale panelen staan. 


Voor de grootformaat tegels zijn in Delft uit dit blad vijf motieven gehaald.
de grieksche a de grieksche a
de grieksche a de grieksche a
de grieksche a de grieksche a
de grieksche a de grieksche a
de grieksche a de grieksche a

de grieksche a
Ik ken geen overeenkomstige prent voor dit motief. Als iemand een overeenkomstige prent kent, zou ik dankbaar zijn voor informatie.

 

Beeldrechten
Alle musea hebben de foto's die ik in dit rapport heb opgenomen, openbaar gemaakt.

Literatuur
1892, Jessen, Peter,, Das Ornamentwerk des Daniel Marott, Berlin
1923, Peelen, Ida C.E.,, Versieringen op tegels naar ontwerpen van Daniël Marot,,Koninklijke Nederlandse Bond, Ourheidkundig Jaarboek, pp. 163-166, Urecht
1929, Hudig, Ferrand W.,, Delfter Fayence- Ein Handbuch für Sammler und Liebhaberr, Berlin
1938, Ozinga, M.D.,, Daniel Marot, de schepper van de Hollandschen Lodewijk XIV-stijl,,Amsterdam
1948, Neurdenburg, Elisabeth,, Oude Nederlandsche Majolika en Tegels Delftsch Aardewerkk, Amsterdam
1949, Lane, Arthur,, Daniel Marot: Designer of Delft vases and gardens at Hampton Courtt, in: The Connoisseur III, London
1950,, De Stadthouder-Koning en zijn tijdd, Catalogus van de herdenkingstentonstelling, Rijksmuseum Amsterdam
1959, Lane, Arthur,, Delftse tegels uit Hampton Court en Daniel Marot’s werkzaamheidd aldaarr, in: Bulletin van het Rijksmuseum, pp.12-21, Amsterdam
1965, Jonge, C.H. de,, Delfts aardewerkk, Deel 5 van de serie ‘Oud Delft’, s’Gravenhage
1984, Lunsingh Scheurleer, Daniel F.,, Delft: Niederländische Fayencee, München
1991, Dam. J.D. van, Rudge, J.M.,, Delfts aardewerk – Dated Dutsch Delftwaree, Zwolle
2016, Houkjær, Ulla,, Tin-Glazed Earthenware from the Netherlands, France and Germany 1600-18000, Catalogue of the Collection, Designmuseum Danmark, 2016
Wikipedia

Dankzegging
Mijn dank gaat uit naar de musea in Amsterdam, Delft, Kopenhagen, Londen en New York.
Jan Pluis will ik bedanken voor zijn hulp.
Ik wil mijn zoon Norbert bedanken voor het redigeren en publiceren van het rapport..

 

Rijksmuseum Amsterdam www.rijksmuseum.nl/nl
Museum Prinsenhof Delft www.prinsenhof-delft.nl
Designmuseum Kopenhagen www.designmuseum.dk
Victoria & Albert Museum London www.vam.ac.uk
Metropolitan Museum of Art New York www.metmuseum.org